مقدمه
زبان را می توان یکی از اصلی ترین وسایل ارتباط بین انسان ها برشمرد که دارای یک سری محتوای معنایی و نیز صوتی می باشد.در واقع زبان از ابتدای خلقت بشر تا این زمان مهمترین و نیز سهل ترین وسیله ی ارتباط میان انسان ها بوده است..زبان تشکیل شده از یک سری «واج» که تعداد و میزان این واج ها در هر زبانی مختلف و متفاوتند.
در خصوص زبان« هه ورامی» یا همان« اورامی » با توجه به قباله ها و اسناد به دست آمده ی مربوط به 80 تا 120 سال قبل از میلاد حضرت مسیح به نظر می رسد دارای قدمتی بیش از دو هزار سال باشد.
در کتاب «العجم» که در سده ی هفتم هجری توسط «شمس قیس رازی» در خصوص زبان هورامی چنین آمده است:«خوشترین اندازه ها فهلویات است که آهنگ آن اورامنانخوانند و آوای اورامن یا اورامنان ،نمودار آهنگ مردم اورامان کردستان است.»
همچنین دکتر فاروق صفی زاده در کتاب خود با نام «پیرامون ادب و زبان کردی باستان در سنجش با دیگر زبان های آریایی ،هند و اروپایی» به نقل از صدیق صفی زاده چنین آورده است :« گویش گورانی یا اورامی ،که کارنامه نگاران و نویسندگان ،آن را پهلوی و نوشته ها و ادبِ به رشته کشیده اش را فهلویات نام برده اند ، از گویش های زبان کردی به شمار می رود و برخی نکته ها و گفته ها ی درخور دستور زبان های باستانی ایران را نیز در خود پاس و نگه داری کرده ،چرا که در به کاربردن کرده ها (فعل ها) ،نام ها و... نشانه ی نرینه [ مذکر] و مادینه [مونث] به کار می رود».
آن چه تاسف انگیز است عدم وجود آثار مکتوب در خصوص آموزش این زبان کهن و باستانی و نیز رخنه و نفوذ کلمات بیگانه بسیار از سایر زبان ها و گویش ها به درون آن (البته شکی نیست که ارتباطات گسترده در همه ی زبان ها باعث پدید آمدن این مشکل گردیده است) و با عنایت به موجود نبودن دستور زبان هورامی جامع و نیز نبود فرهنگ لغات هورامی به صورت مجتمع و متمرکز در طی زمان باعث کم رنگ شدن غنای این زبان گردیده است.
شاید لزوم پالایش زبان کردی و علی الخصوص هورامی به جهت حفظ و ماندگاری در برابر تعرض لغات بیگانه نیازی باشد که از جانب نویسنـدگان هه ورامی زبان تاکنـون به آن توجه جدی نشده و جـا دارد که
هم چون یکی از نویسندگان بزرگ کرد « شاکـر فتـاح » ،(1914-1988 م.) که همانند روشنفکری فهیم در طول مدت زندگانی خویش در نوشته های خویش دغدغه ی زبان کردی را داشته و در نگارش آثارش سعی و اهتمام داشته که نوشته هایش از کلمات و معادل های غیر کردی خالی باشد، نویسندگان وافراد اهل فن هورامی زبان در این خصوص کمر همت بندند و در این خصوص اقداماتی را صورت پذیرند.
شناخت واج ها یا واج شناسی:
در هر زبانی به مجموعه ی ظوابط و قواعدی که اصول حاکم بر آن زبان را تشریح می کنند «دستور زبان» گفته می شود.انسان ها مقاصد یا همان سخن و کلام خود را جدای از زبان اشاره و حرکت ،در قالب جملات بیان می کند و خود جمله نیز از واحد کوچکتری به نام کلمه یا واژه پدیدآمده است که واژه نیز به نوبه ی خود از نشانه های کوچک تری که در شکل گفتاری «واج» و صورت نوشتاری آن ها را «حرف» می گویند تشکیل یافته است.
« واج » کوچک ترین واحد صوتی زبان است که خود فاقد معنا بوده ولی باعث اختلاف معنا می شود،مانند واج «ت» که اگر در کلمه ی «باج » جانشین واج «ب» گردد کلمه به تاج تبدیل می شود و در نهایت معنی آن را تغییر می دهد.
واج ها در زبان کردی هه ورامی به دو دسته ی صامت و مصوت تقسیم می شوند.
